تخریب تزئینات غیراصیل بادگیرهای یزد
لذت سفر: یزد این روزها پرونده ثبت جهانی بادگیر باز شده و جزئیات توجه به این بنا مهم می باشد بنابراین نباید استادکاران به ایجاد تزئینات در حین مرمت بادگیرها متمایل شوند و معماری خانه ها را از اصالت خارج کنند.
این روزها بعضی از معماران به بادگیرهای پر نقش و نگاری که در مرمت های اخیر شکل گرفته اند، خرده می گیرند و آنرا متناسب با هویت اصلی یزد نمی دانند این در شرایطی است که برخی معتقد هستند مرمت به هر روشی که منجر به حفظ سازه شود در این حوزه از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد.
در جدال این دو تفکر، بعضی از استادکاران در شهر جهانی یزد تزئینات زیبایی را به بادگیرها الحق می کنند که متعلق به این سازه ها نیستند و در واقع همین مساله منجر گردید تا باردیگر به یاد پرونده ثبت جهانی بادگیر بیفتیم، مساله مهمی که سال هاست به تعویق افتاده و امروز از اولویت های کشورمان محسوب میشود چون که بعضی از کشورها درصدد غارت این غنیمت اصیل ایرانی و خصوصا پرکاربرد در یزد هستند.
یزد شهر بادگیرهای ایران است و تنوع بادگیرها و آیین های در ارتباط با آن زیاد است، حضور بادگیر در زندگی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مردم یزد جزو مواردی است که نمی توان به آسانی از آن گذشت و در مورد ثبت جهانی شدن نمادی که شاید روزی قریب به اغلب خانه های یزد داشتند، چشم پوشید.
پس شاید کوچکترین جزئیاتی که امروز در مورد این سازه مطرح می شود اهمیت دارد چون که باردیگر پرونده ثبت جهانی بادگیر به اهتمام متولیان به جریان افتاده و نباید در این راه هیچ خدشه ای وارد شود.
«ساشا ریاحی مقدم» معاون سابق میراث فرهنگی اداره کل میراث استان یزد در گفتگو با خبرنگار ایسنا ضمن اشاره به اینکه بادگیر از عناصر و اجزای اصلی بناهای قدیمی است، اظهار می کند: ارتفاع و سردر و بادگیر و تزئیناتش همگی جزو اجزایی است که گویای وضعیت اجتماعی و اقتصادی فرد است.
وی با بیان اینکه معماری یزد با سایر نقاط مانند شیراز و اصفهان متفاوت می باشد، می گوید: در معماری یزدی ها تا وقتی که ضرورتی نداشته، تزئینات زیادی هم استفاده نمی شده و خانه های دارای تزئینات زیاد هم متعلق به تجار و بازرگانان غیریزدی بوده است که مصداق آنرا میتوان خانه شیرازی ها دانست.
این کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه خانه های در ارتباط با افراد بومی و ساکنان یزد تزئینات نداشته است، می گوید: تزئینات زیاد متعلق به منطقه کویری نیست حتی بعضی از تزئینات که امروز در بر روی بادگیرهایی ساخته شده در بعضی کشورها استفاده شده، امروز در بادگیرها مشاهده میشود.
وی با انتقاد به مرمت بادگیرها و ایجاد تزئینات بر بادگیرها اظهار می کند: ایجاد چنین تزئینات و گچ بری هایی که متعلق به یزد نیست در واقع آدرس غلط دادن است چون که در نهایت تزئینات بادگیرهای اصیل یزد هم دمگیری های گچی ساده ای بیش نیست.
وی ضمن اشاره به اشتباه تشبیه کردن بادگیرهای یزد به بادگیرهای تازه ساز تصریح می کند: گاها تصاویری را می بینیم که برخی بادگیرهای یزد را با تزئینات مانند بادگیرهای غیربومی و تازه ساز، با گچ مشبک کرده اند و این بادگیرها از اصالت خارج شده اند.
تکامل نظارت از دغدغه تخریب تا جزئیات مرمت
در این خصوص «سیدمصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد هم در گفتگو با خبرنگار ایسنا ضمن بیان اینکه نظارت بر حوزه مرمت بادگیرها به اندازه نظارت بر سایر بخش ها مانند ساختمان ها محدود است، می گوید: ما برای مرمت بادگیر هم ناگزیر به استفاده از همان نیروی محدود یگان حفاظت هستیم که پایش تمام افت تاریخی را هم در دست دارند بنابراین کمتر به مبحث مرمت ورود کردیم.
این مسئول با بیان اینکه در گذشته تمرکز ما بر نظارت بر تخریب بافت تاریخی بوده است، می گوید: یکی از مسائلی که وجود دارد در ارتباط با مجوزهای مرمت اضطراری است که منجر به توجه نکردن به تزئینات بنا خصوصا بادگیر میشود و ما در تلاشیم که از این مورد جلوگیری نماییم.
وی تصریح می کند: گاها مرمتکاران بر بادگیرها تزئیناتی را استفاده می نمایند که وجود ندارد و این مساله تاثیری منفی به اصول مرمت اصولی همراه خواهد داشت اما بر پرونده ثبت جهانی بادگیر اثری ندارد چونکه در بحث بادگیر بیشتر به دنبال پرونده ثبت آیین ها و مراسم های در ارتباط با باد هستیم و خیلی به فیزیک بادگیر کار نداریم.
فاطمی در مورد مرمت بادگیرها تصریح می کند: اصالت بادگیر باید حفظ شود و ما موظف هستیم که به این مساله دقت کنیم خصوصا هم اکنون که پرونده ثبت جهانی بادگیر درحال پیگیری است؛ این مساله اهمیت بسیار زیادی دارد.
وی ضمن اشاره به اینکه بادگیرهای یزد بسیار تنوع دارند می گوید: تنوع و تعدد بسیار زیاد بادگیرهای یزد مسلما نیازمند تعداد زیادی نیرو و تنوع زیادی در کار است اما بادگیرهایی که دارای این تزئینات نبوده و امروز به صورت اشتباه بر روی آنها تزئینات بوجود آمده است و تعداد محدودی هم هستند را حذف می نماییم که البته دستور تخریب یکی از آنها را دادیم.
این مسئول ضمن اشاره به در نظر گرفتن سبقه تاریخی در مبحث مرمت بادگیرها تصریح می کند: سابقه تاریخی واصالت در مرمت بادگیر باید رعایت شود چون که بادگیرها توسط قومیت ها و افراد ساخته میشدند و همین مساله در تنوع آنها موثر بوده است.
وی به روند تکامل بادگیر در استان یزد اشاره می کند و می گوید: مردمانی که در یزد زندگی می کرند ابتدا برای تحمل گرما مجبور شدند یک دیوار را حذف نمایند و حذف این دیوار برای جریان باد، تالار را بوجود آورده است ولی در دوره های بعد که معمولاً در ارتباط با قرن پنجم، ششم و هفتم میشود تالارها جمع تر و بلندتر شکل گرفتند و طاق بلندها ایجاد شدند تا باد بیشتری را جذب کنند و بخش هایی برای جذب بهتر باد به وجود آمدند.
این مسئول با بیان اینکه در اواخر قرن پنجم بادگیرهای یک طرفه ابداع شدند، تصریح می کند: بادگیرهایی که به سبک میبد و اردکان ساخته شده یعنی آن تالارهای باریک و بلندی که در دوره های قبلی ارتقا یافتند تبدیل به بادگیرهای یک طرفه میشود که این مساله نشان داده است دانش یزدی ها برای ساخت باددگیر و دست یابی به فن آوری ساخت بادگیر ارتقا یافته است.
وی خاطرنشان می کند: در دوره های بعد، بادگیرهای دو طرفه، چهار طرفه، دایره ای، چند ضلعی و نظایر آن در استان یزد ایجاد میشود.
وی با بیان اینکه این روند تکامل بادگیر کاملا مشخص است، می گوید: تزئینات بادگیر در دوره های پس از آن به وجود می آید، یعنی پس از اینکه به تکامل بادگیر دست یافته شد درصدد ایجاد تزئینات هستند.
فاطمی ادامه می دهد: البته فناوری بادگیر هم متفاوت می باشد و بعضی از هوای زیرزمین و بعضی از قنات و پایاب و همینطور حوض های زیرین بادگیر استفاده می نمایند تا بتوانند خنکای بادگیر را داشته باشند.
وی در مورد تزئینات یادآور میشود: در تزئینات بحث متفاوت می باشد، تمام خانه های یزد از نمای بیرونی یکسان هستند چون معماران یزدی آنها را می ساختند اما وقتی وارد خانه میشوند و به تزئینات دقت می کنند، متوجه اعمال سلیقه مالک خانه بر نوع و تنوع تزئینات بادگیرها میشوند.
این مسئول با بیان اینکه بادگیرهایی خانه شیرازی ها و عرب ها کاملا متفاوت می باشد، می گوید: مثلاً فردی که ثروتمند بوده مانند زرگرها تزئینات بیشتری در خانه هایشان داشتند که عموما تزئینات گچبری، آجرکاری و گل کاری بوده اند که به مقادیر متفاوتی در بادگیرها استفاده شده اند.
وی ضمن اشاره به اینکه جایگاه افراد در ساخت بادگیرهای باعظمت و متنوع موثر بوده است، می گوید: تعداد بادگیر هم گاها متناسب با شخصیت فرد افزایش می یافته بگونه ای که در بعضی اتاق ها هم بادگیر بوجود آمده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد مطالعه تاریخچه و پیشینه بنا در بادگیرها را لازم می داند و می گوید: مرمتکار باید بداند که بادگیر در چه دوره ای ساخته شده است، موقعیت منطقه و محله چیست؟ مالک خانه در گذشته چه کسی بوده و تمایل آن به نوع تزئینات چه بوده است.
وی به تمکن مالی افراد اشاره می کند و می گوید: شغل و تمکن مالی فرد در شکل گیری آن و ابعاد خانه اثرگذار بوده و بادگیرها نمادهایی از این مساله هم بوده اند در عین حال، در بعضی از خانهها بادگیرها نیمه کاره می ماندند که دلایلی مانند دین و مذهب در این کارکرد نقش داشتند.
فاطمی تاکید می کند: به علت قوانین منطقه و دین مربوطه ادیان دیگر در بعضی از خانه های زرتشتی هم سبک معماری قدیم منجر شده که گاها امکان ساخت بادگیر نداشته باشند.
بادگیرهای بیجان ناجی یزد جهانی از نماهای رومی!
امروزه در مناطق مدرن یزد خانه هایی با معماری جدیدتر خودنمایی می کنند خانه هایی که گاها معماری هایشان تهدید برای شهر پایدارو اصالت و هویت یزد هستند خانه هایی با نماهای رومی که در خیابان های یزد ساخته میشوند.
اما گاها بعضی از خانه ها نمادهای بادگیر را به جای نماهای رومی به کار برده اند تا اصالت یزد در این خانه ها پررنگ تر باشد یکی از این خانه ها برج معروف دوقلوی یزد است که با چهار تاج بادگیر خودنمایی می کند اما گاها بعضی از معماران به استفاده از نماد بادگیر خرده می گیرند و این سبک معماری را هم نمی پسندند این در شرایطی است که گاها افراد دیگری معتقدند که بادگیر به هر روشی در معماری وجود داشته باشد اصالت و هویت یزد را نمایان می کند و همین مساله غنیمتی است که امروز خیلی از افراد با رغبت به وجود آن در نمای خانه در مناطق مدرن یزد به ارمغان آورده اند.
«ساشا ریاحی مقدم» در اینباره بعنوان یک کارشناس و دانشجوی دکترای مرمت و پژوهشگر کشوری در حوزه میراث فرهنگی به خبرنگار ایسنا می گوید: در معماری قدیمی یزد بادگیر عنصری کاربردی بوده است و حتی بادگیرهایی که در 50 سال گذشته در معماری های مدرن هم بوجود آمده اند کاربردی بوده اند که گاها کاربرد نورگیر دارند و در مورد توزیع باد کاربردی ندارند.
وی با بیان اینکه توسعه تکنولوژی منجر به حذف کارایی بادگیر در خصصو توزیع باد شده است، می گوید: باید با فناوری جدید باردیگر بادگیر استفاده شود، در این برای استفاده از بادگیر در معماری مدرن بسیار مطلوب است اما نباید بادگیر صرفاً در نماسازی استفاده گردد.
ریاحی مقدم با بیان اینکه بادگیر بعنوان نماد یزد باید المانی کاربردی در خانه های مدرن شود، اظهار می کند: اگر شکل آنرا در نما استفاده نماییم بی سلیقگی است اما اگر المانی کاربردی شود یعنی در معماری معاصر هم این نماد به کار برده شده و بعنوان نماد یزد زنده است.
وی به کاربردهایی مانند نورگیر، تهویه هوا و شکل جان پناه(محلی ایمن در خانه های قدیمی) در معماری یزد اشاره می کند و می گوید: المان بادگیر باید از حالت فرم و نمادی بیرون برود که این مساله اهمیت زیاد دارد و در پرونده ثبت جهانی بادگیر هم بسیار موثر است.
وی به نقش شهرداری در اینباره اشاره می کند و می گوید: شهرداری نه تنها باید مانع ایجاد خانه هایی با نمای رومی شود بلکه باید کاربرد بادگیر در خانه ها را هم حفظ و متناسب با تکنولوژی کند تا این نماد در معماری معاصر هم کاربردی شود.
وی با تکیه بر اینکه در ثبت جهانی بادگیرباید تزئینات هم مورد توجه باشد، می گوید: هیچ اضافه کردنی مجاز نیست و به اصالت آن خدشه وارد می نماید ولی در معماری مدرن باید عنصری کاربردی شود تا در پرونده ثبت جهانی هم موثر باشد چون که یکی از نقوص پرونده در گذشته، تداوم استفاده از عنصر بادگیر در معماری معاصر یزد است که این مساله می تواند موثر واقع شود.
این فعال میراث فرهنگی با بیان اینکه امروزه در معماری معاصر هم نماد بادگیر وجود دارد، می گوید: موزه هنرهای معاصر و راه آهن یزد المان کاربردی بادگیر را آمیخته با معماری معاصر دارند و این مساله نشان میدهد همواره می توانیم از این نماد کاربردی استفاده نماییم.
ریاحی مقدم خاطرنشان می کند: از دوره صفویه بادگیر به خانه های یزد اضافه شده و خود بادگیر یک عنصر الحاقی است که وارد معماری یزد شده است پس باید کاربردهای جدیدی منجر به حفظ آن در معماری یزد شود.
منبع: لذت سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب