سیری در آثار ملموس و ناملموس خراسان،
زبان مادری با هویت و احساس ارزشمندی افراد یک جامعه ارتباط دارد
لذت سفر: خراسان رضوی اهمیت ثبت یک زبان و گویش از این جهت است که این عنصر فرهنگی یکی از عناصر مهم ارتباط بین اعضاء یک جامعه بوده و به صورتی فرهنگ آن جامعه را منتقل می کند؛ چونکه به وسیله زبان و گویش می توان فرهنگ ها، ادبیات شفاهی، فولکلور، مهارت ها، دانش ها، تجارب و باورهای یک قوم یا یک ملت را منتقل کرد.
گلی شادکام، پژوهشگر زبان و فرهنگ کردی کرمانجی خراسان در گفت و گو با ایسنا درباب نقش رسانه ها در گسترش یک زبان و گویش اظهار نمود: رسانه های جمعی بسیار موثر هستند. پخش برنامه های مختلف تک زبانه سبب شده که خصوصاً در چند دهه اخیر یک شکاف عظیم بین نسل ها ایجاد شود و انتقال زبان به درستی شکل نگیرد. امروزه در روستاهای شمال خراسان نخستین نسل کودکان فارس زبان را می بینیم که نمی توانند به زبان مادری خود صحبت کنند، البته در شهرهای بزرگ نیز ما شاهد تولد و رشد دومین نسل بچه های فارس زبان هستیم که ارتباط بسیار کمی با زبان و فرهنگ مادری خود دارند.
عدم توجه به زبان کرمانجی موجب کاهش گویشوران کرمانجی در آینده خواهد شد
وی افزود: کودکان و نوجوان فارس زبان شده خصوصاً در شهرها، هرچند بوسیله گوش و شنیدن به زبان کرمانجی آشنایی دارند و کمابیش متوجه کلمات و جملات می شوند، اما نمی توانند به این زبان صحبت کنند و متاسفانه با ادامه این وضعیت زبان کرمانجی نیز به نسل آینده منتقل نخواهد شد. حدودا می توان اظهار داشت که با ادامه این روند، به احتمال قوی در ۱۵ تا ۲۰ سال آینده، شمار گویشوران زبان کردی کرمانجی خراسان به شدت کاهش پیدا کند و شاید در نهایت به چند صد نفر برسد.
شادکام افزود: با مرگ کهن سالان، رشد بچه های فارس زبان شده، ازدواج و تولد فرزندانی که دیگر حتی بوسیله شنیدن نیز به زبان کرمانجی آشنایی پیدا نمی کنند، بعید نیست که در صورت مراجعه به روستاهای کردنشین خراسان در ۱۵ تا ۲۰ سال آینده دیگر اثری از زبان کرمانجی وجود نداشته باشد؛ البته این زبان ممکنست در بعضی آثار ادبی مانند ترانه ها و کتاب ها باقی بماند.
این پژوهشگر زبان و فرهنگ کردی کرمانجی خراسان تصریح کرد: باید اظهار داشت که هم اکنون این زبان با رشد صنعت چاپ و فضای اینترنت بیشتر به سمت نوشتار پیش می رود، در همین راستا گروهی از فعالان و نخبگان فرهنگی در منطقه شمال خراسان آغاز به کتابت به این زبان، نشر و تولید آثار مختلف فرهنگی زبان کرده اند. تا چند دهه پیش، انتقال فرهنگ و فولکلور به صورت شفاهی بود و ادبیات، دانش و فرهنگ همگی به شکل شفاهی و سینه به سینه نقل می شده اند. در نتیجه برای مکتوب کردن آن احساس نگرانی و مسئولیتی وجود نداشت و اصولا نشر و حفظ این آثار باارزش از اهمیت برخوردار نبود. اما هم اکنون به علت کم رنگ شدن روند انتقال فرهنگ بصورت سینه به سینه، چاپ کتاب و مکتوب نمودن فرهنگ شفاهی اهمیت حیاتی یافته است.
وی خاطرنشان کرد: هم اکنون با عنایت به وجود دو فرم الفبا برای زبان کردی، تعدادی از جوانان مشتاق شده اند این زبان را فرا گیرند و آثاری از قبیل کتاب، شعر و داستان بنویسند. شبکه مجازی نیز در وسعت بخشیدن به این کار کمک شایانی کرده است؛ اما مشکل اصلی، شمار گویشوران این زبان هستند که در آینده به شدت کاسته می شوند و این زبان را حدودا به یک زبان محدود در میان یک جامعه کوچک چند صد نفره تبدیل خواهند کرد و همانطور که گفته شد ممکنست کرمانجی نیز مانند دیگر زبان های ایرانی به سمت نابودی حرکت نماید.
استفاده از زبان محلی و بومی در کتب درسی تنها راه حفظ این زبان هاست
شادکام افزود: زمانی که ما یک عنصر را به ثبت ملی می رسانیم در حقیقت آن عنصر بعد از زمان ثبت تنها متعلق به آن قوم، اجتماع یا گروه نخواهد بود و میراث تمام ایرانیان به شمار میرود و باید از آن اثر حفاظت و پاسداری شود و برای ترویجش برنامه ریزی صورت گیرد. به عقیده من بهترین راه برای برای حفظ زبان ها و فرهنگهای بومی محلی، استفاده از آنها در کتب درسی کودکان است؛ حتی اگر اراده ای برای انجام چنین کاری وجود ندارد، دست کم می توان در مدارس بصورت کلاس های فوق برنامه به آموزش زبان مادری و فرهنگ محلی به دانش آموزان پرداخت. زمانی که کودکان ببینند زبان و فرهنگشان در کنار زبان رسمی تدریس می شود، احساس می کنند که زبان و فرهنگشان باارزش است و این اقدام منزلت اجتماعی زبان ها و گویش های محلی در نزد گویشوران را ارتقا می بخشد.
وی تصریح کرد: هم اکنون بنه های عشایری از مکان هایی است که فرزندان خانواده به زبان کردی صحبت می کنند، اما بتازگی در آنجا نیز با گزارش هایی از طرف برخی والدین مواجه بودیم که معلمان به دانش آموزان فشار می آوردند که تنها به زبان فارسی صحبت کنند. از نظر من بجای این برخوردهای اشتباه بهتر است بچه ها پیش از ورود به مدارس آماده شوند. اساسا ما می توانیم از تجارب کشورهای توسعه یافته که در این حوزه بسیار کارکرده اند کمک بگیریم و نیازی نیست راهی را ادامه دهیم که با لطمه های فراوان هم راه است و ما را به مقصدی درست نخواهد رساند.
عدم صحبت به زبان کرمانجی نابودی ادبیات شفاهی و فولکلور منطقه را به دنبال خواهد داشت
این پژوهشگر و جامعه شناس اظهار داشت: گزارش های زیادی از ایرانیان ساکن اروپا و آمریکای شمالی وجود دارد که دقیقا روند خلاف ما را دنبال می کنند. در این کشورها با ورود کودکان به مدرسه تاکید بسیار صورت می گیرد تا با آنها در خانه به زبان مادری صحبت شود و سیستم آموزشی تلاش میکند که آنان را پیش از ورود به مدرسه با آموزش های لازم آماده کند. در چند سال اول شروع مدرسه بصورت مداوم افرادی بصورت کمک آموزش در کنار کودکان حضور دارند تا آنها بتوانند با کمترین فشار و آسیب، زبان رسمی آن کشور را فرا گیرند. در مدارس این کشورها از انکار و حذف زبان مادری خودداری می شود؛ چونکه اعتقاد دارند زبان مادری فقط ابزاری برای ارتباط و انتقال پیام نیست بلکه با هویت و احساس ارزشمندی افراد یک گروه یا یک جامعه در ارتباط می باشد.
شادکام افزود: هم اکنون با شرایط خوبی مواجه نیستیم، اما اگر بتوانیم برای چند سال پیش رو برنامه ریزی خوبی داشته باشیم، می توان به حفظ زبان کرمانجی در خراسان امیدوار بود؛ چونکه هنوز در روستاها پدربزرگ و مادربزرگ ها در قید حیات هستند و پدر و مادرها کردی صحبت می کنند، بدین سبب کودکان حتی با وجود تغییرزبان در معرض یادگیری زبان و فرهنگ هستند. اما در صورت از دست رفتن این فرصت شاهد نابودی خیلی از ادبیات شفاهی و فولکلور این منطقه خواهیم بود و با جامعه ای روبرو می شویم که از نظر تنوع و جذابیت فرهنگی، ارزش چندانی نخواهد داشت.
برنامه های تلویزیونی نقش مهمی در گسترش یا تخریب زبان و گویش محلی دارند
وی اظهار نمود: رسانه های جمعی به ویژه صداوسیما نقش بسیار مهمی در این حوزه دارند. نقشی که امروز تلویزیون در خانه ها بازی کرده است نقش بسیار قوی وگسترده ای است که تاثیر بسیاری بر فرهنگ مردم می گذارد. چه خوب است که در مناطقی با گویش و زبان و فرهنگ بومی محلی خاص، برنامه هایی به زبان همان منطقه پخش شود. البته در سال های بتازگی شاهد تولید و پخش برنامه از شبکه های استانی بودیم که قدم مثبتی است اما کافی نیست. برنامه ها باید بسیار وسیع تر و متنوع تر باشند، کودکان باید بتوانند کارتون به زبان محلی خودشان ببیند، شعر و ترانه محلی متناسب با فرهنگ خودشان بشنوند و از همه مهمتر باید احساس کنند که زبان و فرهنگ آنها دارای منزلت و اعتبار اجتماعی است.
این پژوهشگر زبان و فرهنگ کرمانجی ضمن اشاره به تحقیری بودن تعدادی از فیلم ها و کلیپ هایی با گویش های محلی اظهار داشت: متاسفانه در بعضی فیلم ها به ویژه در فیلم های طنز، تعدادی از زبان ها و گویش های بومی محلی مورد تحقیر و بی احترامی قرار می گیرند. شاید این مساله آگاهانه نبوده و تنها قصد ساخت یک فیلم شاد مطرح باشد، اما همین موضوع پیامی بزرگ به افراد یک قوم می دهد که «زبان و فرهنگ شما حقیر است» و این سبب می شود تا این افراد مرتبا اهتمام کنند تا از زبان و فرهنگ مادری خود جدا شوند تا به اصطلاح امروزی خودرا باکلاس نشان دهند.
شادکام تصریح کرد: البته هم اکنون شاهد گسترش این پدیده در جامعه هستیم که حتی یک فرد کرمانج زبان در شهری با اکثریت کرمانج، خودرا از صحبت به زبان مادری دور می کند. این نشان داده است که متاسفانه فشار روانی موجود چگونه خانواده ها و جوانان را از زبان و فرهنگ بومی آنها دور کرده است.
فرهنگ های بومی می توانند نقش مهمی در توسعه پایدار جامعه ایفا کنند
وی افزود: در نهایت امیدوار هستم که مسئولین هرچه سریعتر اقدامات موثر و جدی در امتداد حفظ و ترویج تمام زبان های بومی محلی ایران انجام دهند تا تنوع و تکثر فرهنگی در کشور حفظ شود و به غنای فرهنگی ملی ما نیز افزوده شود. زبان ها و فرهن گهای بومی محلی، فرصتی برای توسعه فردی و اجتماعی در مناطق مختلف ایران هستند و می توانند نقش مهمی در توسعه پایدار و رشد جامعه داشته باشند.
منبع: لذت سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب