آشنایی با مساجد تاریخی خراسان،
مسجد جامع افین امانت دار سنت های معماری ایرانی
لذت سفر: به گزارش لذت سفر، خراسان رضوی مسجد مهم ترین نماد اعتقادی، فرهنگی و هنری در ممالک اسلامی است که در طول زمان همواره از تغییر و تحولات اجتماعی و اقلیمی تأثیر پذیرفته و دگرگون شده است.
رجبعلی لباف خانیکی، پژوهشگر و باستان شناس، در گفتگو با ایسنا اظهار نمود: در ایران مساجد اولیه تحت تأثیر «مسجدالنبی» در مدینه به صورت شبستانی و با استفاده از ستون های مختلف ساخته می شدند اما از شکل گیری اولین مسجد، معمار ایرانی نشانه هایی از هویت ملی خویش را در آن لحاظ می کرد، مانند کهن ترین مسجد بر جای مانده در فهرج یزد که به جز نقشه که برگرفته از مسجدالنبی است. دیگر اجزا و اندام ها مانند مصالح، ستون ها، طاق ها، گنبدها و نغول های تزئینی تداوم سنت های گذشته است.
وی افزود: جالب و قابل تامل است که معمار ایرانی همواره امانت دار ارزش های پذیرفته شده تاریخی در ایران زمین بوده است؛ بعنوان مثال ایوان و چهار طاقی ۲ عنصر اصلی در معماری ایران قبل از اسلام بوده و معمار مسجد فهرج خط بام دهانه میانی شبستان را بلندتر گرفته تا خاطره ایوان را تداعی کند، در همان مسجد طاق ها مانند دوران ساسانی تخم مرغی و گنبدها عرقچین هستند.
این پژوهشگر خراسانی افزود: ایوان در مساجد شبستانی کم کم جای خویش را باز کرد و در نهایت در سال ۳۶۳ هجری قمری در مسجد جامع نیریز و زودتر یا دیرتر از آن در مسجد جامع کهن قاین «ایوان» در میانه فضای ستون دار یا شبستان تعبیه شد.
لباف خانیکی تصریح کرد: مسجد جامع قاین در اثر زلزله ای در سال ۴۵۸ هجری قمری ویران شده و به دنبال جابه جایی شهر، نقشه و مصالح ساختمانی مسجد جامع به شهر جدید حدود ۳۰۰ متری مسجد کهن نقل مکان کرده و مسجد کنونی همانند مسجد کهن در مقیاسی کوچک تر به سال ۷۹۶ هجری قمری ساخته شده و بعدها با استفاده از همان نقشه «مسجد جامع افین» ساخته شد.
وی اضافه کرد: مسجد جامع افین از نوع مساجد معدود یک ایوانی در روستای افین در ۷۹ کیلومتری قاین واقع است؛ این مسجد در دوران تیموری و با الگوبرداری از مسجد جامع قاین با تفاوت های جزئی ساخته شده است. در آن دوران مساجد معمولاً چهار ایوانی ساخته می شد اما مسجد افین همانند مسجد کنونی قاین برخلاف سنت معمول به شیوه تک ایوانی ساخته شده است. مسجد افین برخوردار از میان سرای نسبتا وسیعی است و بر سه سوی میان سرای مسجد غرفه هایی با اختلاف ارتفاع نسبت به کف بوجود آمده اند.
لباف خانیکی افزود: ایوان بلند قبله در بین ۲ رواق یا شبستان بر میان سرا اشراف دارد که با اینکه سقف جناقی ایوان فروریخته اما هنوز پر شکوه و زیباست. بر ۲ سوی رواق ها شالوده استوانه ای ۲ مناره استقرار یافته است؛ در حالیکه قسمت بالایی مناره ها مقطع هشت ضلعی داشته است.
این دیرینه شناس خراسانی اظهار نمود: در میانه هر یک از مناره ها پلکان مارپیچی ساخته شده تا ارتباط طبقه فوقانی رواق ها و ماذنه مناره ها را با کف رواق ها امکان پذیر سازد. پوشش رواق ها با استقرار چهار چشمه طاق بر فراز ستون ها و جرزهای طرفین اجرا شده است.
وی افزود: شالوده دیوارها و مناره ها سنگ های لاسه دم دار و فراز دیوارها آجر با ملات گچ و ماسه است. نمای بیرونی رواق ها، بدنه ها و اسپر انتهایی ایوان به صورت ۲ طبقه نمایانده شده و بر فراز بدنه ها درگاهی هایی با طاق جناقی به غلام گردش ها باز شده و بر نمای اسپر ۲ غرفه محرابی شکل به زیبایی و تناسب بر روی هم تعبیه شده است.
لباف خانیکی افزود: همچون تفاوت های این مسجد با مسجد قاین اینست که در این مسجد سه اطاق مربع گنبددار در پایان ایوان بوجود آمده که شاید معمار خواسته است مجاورت چهارطاقی و ایوان را در کنار هم یادآور شود.
وی تصریح کرد: در مسجد جامع افین به جنبه زیبایی آن توجه زیادی مبذول شده است، علاوه بر ساختار متوازن مسجد و قاب بندی های موزون تلاش شده که با اجرای تزئینات گچی و رعایت تقارن جلوه مطلوبی به منظر بنا داده شود.
لباف خانیکی اظهار داشت: تزئینات گچی به فرم ها و شکل های گوناگون، در نقاط مختلف اجرا شده است. گاه کتیبه ثلث بر ازاره دیوارها و فراز محراب نگاشته شده که در انتها یکی از آنها «عمل استاد فخرالدین قاینی» باقی مانده و گاه به نقوش هندسی، زیر طاق ها را آراسته و گاه اسلیمی ها، گل و برگ های زیبا فراز محراب را آراسته اند و گاه فضاهای خالی محرابی شکل بر اسپر ایوان بوجود آورده و گاهی در هیات ستاره، شمسه و اشکال هندسی بر زیر سقف اطاق میانی پشت ایوان نقش بسته است؛ نقش هایی که بناهای کهن تر از آنرا هم آراسته اند.
این پژوهشگر و دیرینه شناس خراسانی بیان نمود: از موارد جالب توجه این مسجد منبر آجری آن در پایان ایوان قبله است که گویا تزئیناتی داشته و در حدود ۱۰۰ سال پیش که مسجد بر اثر زلزله ای صدمه دیده، آجرهای فروریخته از محل برده شده و تزیینات منبر هم زایل شده است. از آغاز دهه ۱۳۶۰خورشیدی سازمان میراث فرهنگی خراسان اقدامات مرمتی و تثبیت را در بنا انجام داده و به بقای مسجد جامع افین کمک کرده است اما این بنا همچنان نیازمند مراقبت و معرفی بیشتر است.
لباف خانیکی خاطرنشان کرد: مسجد جامع افین در تاریخ ۱۷ آذر ۱۳۷۷به شماره ۲۱۸۲ در لیست آثار ملی ایران ثبت شده است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب