ماهی قرمز از کدام دریا به سفره هفت سین رسید؟
لذت سفر: ماهی قرمز در سفره هفت سین نمادی از زندگی است، اما آیا ریشه ای در تاریخ نوروز دارد یا وارداتی بوده که به تدریج به فرهنگ ایرانی پیوسته است.
خبرگزاری مهر، گروه استان ها - کورش دیباج: نوروز، بعنوان یک جشن باستانی و نمادین که ریشه در تاریخ و فرهنگ ایران باستان دارد، هر ساله در سراسر ایران و خیلی از کشورهای منطقه با شور و شوق خاصی برگزار می گردد. یکی از اصلی ترین و شناخته شده ترین اجزای سفره هفت سین، ماهی قرمز است که در سالهای اخیر به نمادی از زندگی، تحول و شادابی در این آیین ملی تبدیل گشته است. با این وجود، پرسش های بسیاری در مورد ریشه دار بودن یا وارداتی بودن این نماد مطرح است. ماهی قرمز در حالیکه بعنوان جز جدایی ناپذیر سفره هفت سین شناخته می شود، در متون کهن ایرانی و منابع تاریخی بعنوان یکی از عناصر اصلی جشن نوروزی مشاهده نمی گردد. در واقع، تاریخچه ورود این نماد به فرهنگ ایرانی با تحولات فرهنگی و سیاسی دوران قاجار ارتباط دارد.
این مساله که آیا ماهی قرمز بعنوان نمادی از زندگی و خوشبختی به صورت سنتی در نوروز ایران حضور داشته است یا این که در جریان تماسهای فرهنگی با دیگر کشورها به فرهنگ ایرانی راه یافته است، نیازمند بررسی های تاریخی و فرهنگی عمیق است. بعلاوه، واردات این نماد به سفره های نوروزی، با عنایت به تغییرات فرهنگی و اجتماعی که در دوره های مختلف ایران ایجاد شده، نشان دهنده تحولاتی در چگونگی پذیرش نمادها و آیین ها در فرهنگ ایرانی است. در این گزارش به بررسی ابعاد مختلف این نماد، جایگاه آن در فرهنگ نوروزی و تأثیرات آن بر هویت فرهنگی ایرانی ها خواهیم پرداخت.
ماهی قرمز و تجربه نوروزی
در گفتگو با مردم در خیابان ها و بازارهای نوروزی، نظرات مختلفی پیرامون ماهی قرمز و حضور آن در سفره هفت سین عنوان شد. خانم رضایی، خانه دار در این رابطه به خبرنگار مهر می گوید: ماهی قرمز همیشه برای ما نماد زندگی و شادابی بوده است. هر سال، از خرید ماهی قرمز برای سفره هفت سین لذت می بریم. به نظر من، این ماهی سبب می شود خانه ام پر از انرژی مثبت شود. البته می دانم که شاید ریشه اش ایرانی نباشد، ولی برای ما ایرانیان شده است که جزو سنت های نوروزی باشد.
مونا محمودی، یک دانش آموز دبیرستانی نظر متفاوت تری نسبت به بقیه دارد و به خبرنگار مهر می گوید: ماهی قرمز همیشه برای من یک چیزی بیشتر از یک نماد بوده. توی بچگی همیشه از این ماهی ها نگه داری می کردم و برای من یک خاطره خوب از نوروز بشمار می رود. اما پس از مطالعه در مورد تاریخ نوروز فهمیدم که ماهی قرمز هیچگاه در سفره های قدیمی ایرانیان نبوده. این خیلی جالب بود که این نماد، چطور به این سنت وارد شده است.
ماهی قرمز از چه زمانی وارد سفره هفت سین شد؟
علی رضا حسینی، پژوهشگر تاریخ فرهنگی به خبرنگار مهر می گوید: ماهی قرمز به هیچ وجه جزئی از سنت های ایرانی نیست. ورود این نماد به سفره های نوروزی در دوره قاجار و تحت تاثیر روابط فرهنگی با چین و روسیه به وقوع پیوست. در تاریخ ایران، هیچ گونه اشاره ای به ماهی قرمز در سفره هفت سین نمی گردد. در فرهنگ ایرانی، ماهی و سایر موجودات آبزی معمولا نماد زندگی در کلیت فرهنگ بوده اند، اما این که ماهی قرمز دقیقا وارد این سفره ها شود، نشان دهنده تحولی در پذیرش نمادهای خارجی است.
او ادامه می دهد: این تغییر در دوره قاجار به وضوح تأثیرپذیری فرهنگ ایرانی از دیگر فرهنگ ها را نشان داده است. علاوه بر این، در تاریخ ایران از دیر باز نمادهایی چون سبزه، سمنو، سیب و سرکه در سفره های نوروزی جایگاه ویژه ای داشتند و هرکدام از این نمادها با معانی عمیقی چون باروری و خوشبختی در ارتباط بودند. واردات ماهی قرمز به سفره هفت سین نشان دهنده فرایند هم گرایی فرهنگی است، اما این تغییرات باید در قالب حفظ اصالت های ایرانی صورت گیرد.
این پژوهشگر تاریخ فرهنگی تصریح می کند: ماهی قرمز باآنکه با گذشت زمان به نماد زندگی و تحول در بین مردم تبدیل گشته است، اما باید توجه کرد که این نماد نه تنها از ریشه های ایرانی بی بهره است، بلکه به مرور زمان در بین مردم به یکی از علائم تجاری و بازار مصرف تبدیل گشته است. باآنکه این ماهی می تواند به شادابی سفره های نوروزی افزوده و به یک نماد همگانی تبدیل گردد، اما ما باید نسبت به تحریف تاریخ و میراث فرهنگی خود حساس باشیم.
ماهی قرمز؛ از اسطوره های ایرانی تا تنگ های نوروزی
سارا محمودی، استاد تاریخ و میراث فرهنگی به خبرنگار مهر می گوید: ورود ماهی قرمز به سفره هفت سین، جدا از تأثیرات فرهنگی و تاریخی، از جنبه های اسطوره ای هم قابل بررسی است. در اساطیر ایرانی، ماهی بعنوان نماد زندگی و تحول مورد توجه قرار گرفته، اما این مسأله به صورت مشخص در مورد ماهی قرمز صدق نمی نماید. اسطوره های ایرانی بیشتر به موجودات آبزی دیگری مانند گاوآهن و اسب در داستان های آفرینش و دگردیسی های اساطیری اشاره دارند.
او ادامه می دهد: در واقع، ورود ماهی قرمز به فرهنگ ایرانی بیشتر به علت تأثیرات خارجی بوده است و در طول تاریخ نوروز چنین نمادی وجود نداشته است. در ایران باستان، نوروز بطور دقیق تر بعنوان جشن طبیعت و تغییر فصل شناخته می شد و نمادهای سفره هفت سین بیشتر با عناصر طبیعی مرتبط بودند. سبزه، سمنو، سرکه و سیب همه در ارتباط با طبیعت و باروری بودند و برای حفظ آنها در نوروز از نمادهای اسطوره ای استفاده می شد.
محمودی اظهار می کند: برخی اعتقاد دارند که با اضافه شدن ماهی قرمز به سفره های نوروزی، تحریفاتی در اساطیر ایرانی رخ داده و این نماد از یک سنت خارجی به یک آیین ایرانی تبدیل گشته است. این اتفاق می تواند به تدریج اصالت جشن نوروز را تحت تاثیر قرار دهد. در این شرایط، باید بازبینی در نمادهای نوروزی صورت گیرد و سنت های اصیل ایرانی حفظ شوند تا نوروز همچنان بعنوان یک جشن ملی و فرهنگی پرارزش باقی بماند.
ماهی قرمز در هیچ یک از جشن های سنتی ایرانیان جایگاهی نداشته است
رضا حسین پور، دکترای تاریخ، فرهنگ و ایران باستان به خبرنگار مهر می گوید: در بررسی تاریخ ایران باستان، میتوان اظهار داشت که ماهی قرمز در هیچ یک از اساطیر ایرانی و هیچ کدام از جشن های سنتی ایرانیان جایگاهی نداشته است. در واقع، ماهی تنها بعنوان نمادی از آب و زندگی در فرهنگ ایرانی شناخته می شود، اما این ماهی قرمز که امروزه به سفره های نوروزی وارد شده است، هیچ ارتباطی با آیین های کهن ایرانی ندارد. در متون و متون دینی ایرانی، مانند آیین های زرتشتی و اساطیر ایران باستان، ماهی بعنوان نمادهای تجدید حیات و نشاط شناخته می شود، ولی آن ماهی که ما امروز بعنوان ماهی قرمز در سفره هفت سین استفاده می نماییم، از خارج از ایران وارد شده است.
او می افزاید: ماهی قرمز بطور دقیق تر در بعضی فرهنگ ها مانند فرهنگ چینی و روسی با مفهوم شانس و برکت ارتباط دارد. در ایران اما در جشن های نوروزی و جشن های دیگر، از نمادهای دیگری مانند آتش، نور، سبزه و دمنوش ها برای نشان دادن ارتباط با طبیعت استفاده می شده است. اضافه شدن ماهی قرمز به سفره های نوروزی بیشتر به یک پدیده فرهنگی وارداتی در دوران قاجار و سپس در دوران پهلوی مرتبط می شود که در آن زمان ها ایران در معرض تغییرات فرهنگی از جانب کشورهای غربی و شرقی قرار گرفت.
این دکترای تاریخ، فرهنگ و ایران باستان اضافه می کند: این تغییرات و واردات فرهنگی در واقع نشان دهنده تحولی در تاریخ نوروز است، اما باید توجه داشت که بطور دقیق تر ماهی قرمز هیچ وقت در گذشته بخشی از این جشن نبوده است. ما باید در آینده با نگاهی به اصالت های فرهنگی خود، تلاش نماییم تا سنت های نوروزی را بشکل واقعی و اصیل خود حفظ نماییم.
حفظ اصالت های فرهنگی نوروز
بر اساس صحبت کارشناسان میتوان این استنباط را کرد که ماهی قرمز که به سفره هفت سین افزوده شده است، برخلاف آن چه که در ابتدا به نظر می آید، ریشه ای در سنت های ایرانی ندارد. این نماد که در قرن نوزدهم وارد فرهنگ ایرانی شد، نشان دهنده تأثیرات فرهنگی کشورهای دیگر است. در حالیکه ماهی قرمز به نماد زندگی و تحول در خیلی از خانواده ها تبدیل گشته است، باید توجه داشت که این نماد به مرور زمان به کالای تجاری تبدیل گشته است. به جای ادامه این روند، ضروری است که توجه بیشتری به نمادهای اصیل ایرانی همچون سبزه، سمنو و سیب داشته باشیم تا نوروز همچنان بعنوان یک جشن ملی با اصالت باقی بماند.
منبع: لذت سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب