نگاهی به آیین چهارشنبه سوری در خطه آذربایجان
در این آیین آب را با قیچی می برند!
لذت سفر: به گزارش لذت سفر، آیین «چشمه باشی» که یکی از جشن های چهارشنبه سوری است و در شهرستان نیر درر اردبیل برگزار می شود، زمانی در خطر فراموشی قرار داشت و الان، بیشتر از یک دهه است که احیا شده و هر سال جشنواره «چشمه باشی» در کنار چشمه ای برگزار می شود، آیینی که برای زدودن کهنگی ها و خوش آمدگویی به بهار است.
به گزارش لذت سفر به نقل از ایسنا، درحالی که خیلی از رسوم و آیین های نیاکان از یادها رفته اند و بسیاری هم در خطر فراموشی قرار گرفته اند، جشن چهارشنبه آخر سال، همچنان در سرتاسر کشور به شیوه های مختلف اجرا می شود، هرچند بخش هایی از این آیین رو به فراموشی رفته است و دیگر صورت نمی گیرد. این اتفاق در خطه آذربایجان بیشتر ملموس شده است، برای مثال چند دهه قبل در آذربایجان به جای قاشق زنی، «قورشاق سالاماق» یا «شال ساللاماق» مرسوم بود که در گذر زمان تغییر شکل داده و به شکلی از یاد رفته است.
روح الله محمدی ـ معاون میراث فرهنگی اردبیل ـ در گفتگو با ایسنا، در رابطه با مراسم «قورشاق سالاماق»، اظهار داشت: «قورشاق سالاماق» به این شکل بود که جوانان و نوجوانان در شب چهارشنبه آخر سال و شب عید، شالی را از روزن بام های همسایه ها آویزان کرده و منتظر دریافت عیدی خود از صاحبخانه ها می شدند که به انتهای شال آنها بسته می شد. همینطور جوانی هم که به دختر همسایه دل بسته بود، سیب سرخی به انتهای شال بسته و آنرا از روزنه خانه دلبند خویش آویزان می کرد و بعد صاحبخانه با چندین سوال به ماهیت شال انداز پی می برد و اگر مایل می شد دخترش را به آن جوان بدهد آنرا به خانه دعوت می کرد، در غیر این صورت سیب را برداشته و به جای آن شیرینی و نقل می بستند.
او افزود: «چهارشنبه سوری» که یکی از جشن های بزرگ ایرانی ها است، در منطقه آذربایجان با عنوان «چرشنبه آخشامی»، یعنی شب چهارشنبه و «چرشنبه بایرامی»، یعنی عید چهارشنبه برگزار می گردد. پیشتر در منطقه آذربایجان، چهار روز منتهی به چهارشنبه آخر سال را با عنوان « سو چرشنبه سی»، «اود چرشنبه سی»، «یئل چرشنبه سی» و «تورپاق چرشنبه سی» که به ترتیب به معنای «چهارشنبه آب، آتش، باد و خاک» است و از اسامی چهار عنصر حیات الهام گرفته شده، جشن می گرفتند و در هر یک از آنها، مراسم ویژه ای برگزار می کردند. امروزه در منطقه آذربایجان ایران آخرین چهارشنبه سال با عنوان «تورپاق چرشنبه سی» جشن گرفته می شود و مردم بر این باور هستند که در این روز، خاک نفس بهاری گرفته و رستنی ها آغاز به رشد می کنند. این مراسم که در شب آخرین چهارشنبه هر سال (سه شنبه شب) برگزار می گردد در اصل اولین جشن قبل از نوروز آذری هاست.
محمدی در رابطه با یکی از جشن های مهم چهارشنبه سوری در این استان که در لیست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، اظهار داشت: جشن «چهارشنبه سوری» در استان اردبیل هم با آیین های خاص از زمان های گذشته برگزار می شده و این جشن که در شهرستان «نیر» بعنوان آیین «چشمه باشی» شناخته می شود، ریشه ای بسیار کهن دارد، اما به شکل گسترده و با حمایت سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل، از سال ۱۳۹۰ در چارچوب جشنواره هر ساله درحال برگزاری است.
او اضافه کرد: در واقع آیین «چشمه باشی» یا «چرشنبه سویو» یا «نووا اوستو» از چند دهه قبل به سبب گسترش زندگی مدرن رنگ باخته بود، اما از سال ۱۳۹۰ به همت چند خانواده در شهرستان نیر در جهت حفظ آداب و سنت های اصیل نیاکان خود در منطقه گردشگری «بولاغلار» (چشمه بولاغلار) در شهرستان نیر باردیگر اجرایی شد و این آیین در ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ هم در لیست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید. حال بعد از گذشت چند سال، سالانه هزاران نفر از شهروندان نیر و سایر شهروندان شهرهای مجاور در بامداد آخرین چهارشنبه سال به شکل گسترده در منطقه نمونه گردشگری «بولاغلار» حضور می یابند.
محمدی، شیوه اجرای مراسم «چرشنبه سویو» یا «چشمه باشی»، که در اردبیل بیشتر با عنوان«نووا اوستو»، یعنی «سر جویبار» شهرت دارد، را این گونه تشریح کرد که در خلال این مراسم ابتدا آتش روشن می شود و مردم با پریدن از روی آتش این شعر را می خوانند «آغریم، اوغروم توکولسون/ اودا دوشوب کول اولسون» (تمام بلا و گرفتاری هایم در آتش بسوزد و با سلامتی و تندرستی سال نو را آغازکنم)، در ادامه جوانان دم بخت با پریدن از روی آتش آرزوی گشایش در بخت شان را می کردند و این شعر را می خواندند «آتیل ماتیل چرشنبه / آینا کیمی (تکین) بختیم آچیل چر شنبه».
معاون میراث فرهنگی اردبیل افزود: شرکت کنندگان در مراسم، سپس از روی آب رد می شوند و با آرزوی سلامتی به اعضای خانواده و یکدیگر، جای کهنگی های سال کهنه را با تازگی های سال جدید عوض می کنند. افرادی که در این مراسم شرکت می کنند، کوزه های آب قدیمی و جدیدی را با خود می آورند و پس از گذشتن از روی آب، کوزه های قدیمی را در کنار آب می شکنند و کوزه های جدید را از آب چشمه پر کرده و به خانه برده و به نیت برکت و فراوانی در چهارگوشه خانه می ریزند و باقی آب را به نیت سلامتی و تندرستی یا می نوشند و یا در سماورهای خود می ریزند.
او افزود: در ادامه این مراسم، مردم به نیت قطع شدن و جدا شدن از کهنگی ها و نو شدن، با قیچی کردن آب رودخانه، آب کهنه را از آب تازه سوا می کنند، و با قیچی کردن سبزه ها، سبزی و تازگی جدید را آرزو می کنند. و در آخر هم گرد و غبار سال کهنه را از جاروهای خود می زدایند و آنرا به خانه های خود می برند.
محمدی به جنبه های فرهنگی و اجتماعی آیین «چشمه باشی» هم اشاره نمود و اظهار داشت: این آیین بعنوان جشنی برای استقبال سال جدید، هر ساله برگزار می گردد و باعث تازه شدن دیدارها و زنده نگه داشتن آیین ها و رسم های اجدادمان می شود. برگزاری گسترده تر جشنواره «چشمه باشی» در شهرستان نیر به رونق اقتصادی و فرهنگی این شهرستان هم کمک خواهد نمود.
منبع: لذت سفر
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب